Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Siedlcach

Formularz UWO

Sygnatura akt

II 1 Ko 125/21

WNIOSKODAWCA

E. W. (z domu R.)

ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

51.090,92 (pięćdziesiąt jeden tysięcy dziewięćdziesiąt i 92/100) złotych za szkodę doznaną przez W. R. na skutek wydania i wykonania wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie na sesji wyjazdowej w D. dnia 27 grudnia 1946 roku.

ustawowe od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

10.000.000 (dziesięć milionów) złotych za krzywdę doznaną przez W. R. na skutek wydania i wykonania wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie na sesji wyjazdowej w D. dnia 27 grudnia 1946 roku (kara śmierci);

33 820,06 złotych za krzywdę doznaną przez W. R. na skutek aresztowania go w okresie od 21 do 27 grudnia 1946 roku (6 dni);

ustawowe od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

3.

Inne

------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------

3. Ustalenie faktów

3.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

1.

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 12 czerwca 2001 r., sygn. II 2 Ko 38/01/UN, na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. – o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, stwierdzono nieważność wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie sygn. akt Sr. 1578/47 z dnia 27 grudnia 1946 r., mocą którego W. R., syn K. i J., urodzony (...) został skazany za czyn z art. 16 § 1 Dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa, na karę śmierci.

Wnioskodawczyni E. W. była obecna na posiedzeniu w dniu 12 czerwca 2001 r., na którym zapadło powyższe postanowienie.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 12 czerwca 2001 r., sygn. II 2 Ko 38/01/UN, nie zostało zaskarżone. Stało się prawomocne z dniem 20 czerwca 2001 r.

3.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

---------

----------------------------------------------------------------

------------------------

--------

ocena DOWODów

Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

-----------

-------------------------------------------------

------------------------------------------------------

4.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów

(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

-------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

-------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Zgodnie z art. 8 ust 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 2021.1693, tj. z dnia 2021.09.15) - osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców. Jak stanowi z kolei obecnie brzmienie art. 8 ust. 2 w/w ustawy – żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia należy zgłosić odpowiednio w sądzie okręgowym lub wojskowym sądzie okręgowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, w terminie 10 lat od daty jego uprawomocnienia się. Przepis art. 8 ust. 2 w/w ustawy zawierający termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie lub zadośćuczynienie zmieniał się na przestrzeni lat. W okresie od 24 maja 1991 r. do 29.10.2019 r., wynosił 1 rok.

Postanowienie SO w Siedlcach z dnia 12 czerwca 2001 r., sygn. II 2 Ko 38/01/UN,, stwierdzające nieważność wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie sygn. akt Sr. 1578/47 z dnia 27 grudnia 1946 r. zapadło w czasie, kiedy obowiązywał roczny termin przedawnienia roszczenia.

Zgodnie z art. 6 w/w ustawy, zwanej w orzecznictwie tzw. „ustawą lutową”, stwierdzając nieważność orzeczenia, sąd poucza osoby uprawnione o przysługujących

im uprawieniach do żądania odszkodowania z poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W sprawie o sygn. II 2 Ko 38/01/UN, brak było dowodu na tego rodzaju pouczenia.

Wnioskodawczyni E. W. złożyła wniosek o zadośćuczynienie i odszkodowanie po ponad 20 latach od wydania i uprawomocnienia się powyższego postanowienia Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 12 czerwca 2001 r., II 2 Ko 38/01/UN powołując się na: brak świadomości co do możliwości dochodzenia roszczenia wynikające z braku stosowanego pouczenia przez Sąd oraz na powzięcie wiadomości o możliwości dochodzenia takiego roszczenia dopiero rok temu z mediów.

Prokurator na rozprawie w dniu 30 grudnia 2021 r. podniósł zarzut przedawnienia i wniósł o ocenę tego zarzutu przez pryzmat zasad współżycia społecznego. Zarzut przedawnienia podniósł także przedstawiciel Skarbu Państwa.

W ocenie Sądu, podzielić należało stanowisko prokuratora odnośnie zarzutu przedawnienia i konieczności jego oceny przez pryzmat zasad współżycia społecznego, tutaj wyraźnie podkreślić należy, iż - nie abstrakcyjnie, lecz w realiach tej konkretnej sprawy, przy okolicznościach stricte odnoszących się do tego, co dokładnie działo się po wydaniu przez SO w Siedlcach postanowienia z dnia 12 czerwca 2001 r., II 2 Ko 38/01/UN i osoby wnioskodawczyni.

Do terminu z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, mają zastosowanie przepisy art. 117 § 1 i 2 kodeksu cywilnego oraz art. 5 kodeksu cywilnego. Biorąc pod uwagę, że ustawa lutowa nie określa skutków upływu terminu, to w tej kwestii zastosowanie mają rozwiązania przyjęte w prawie cywilnym.

W złożonym wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie powołano się na uchwałę składu 7 sędziów SN sygn. I KZP 7/93, aczkolwiek z tego orzeczenia przytoczono jedynie wyizolowane od całości fragmenty, które odpowiadały tezie złożonego wniosku, bez uwzględnienia meritum rozpoznawanej w tej sprawie problematyki i z całkowitym przemilczeniem, wszystkiego tego, co dla wnioskodawczyni w świetle tego judykatu było niekorzystne. Doskonałym przykładem w tym względzie jest przemilczenie tego, że w uchwale tej stwierdzono, iż upływ terminu określonego w art. 8 ustawy lutowej może wywołać jedynie skutek o charakterze materialnoprawnym, mianowicie może doprowadzić –w razie skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia – do oddalenia żądania odszkodowania i zadośćuczynienia. Generalny wniosek płynący z tego orzeczenia SN, mający przełożenie na obecnie rozpoznawaną sprawę, był bowiem taki, że Sąd ferując rozstrzygnięcie w kontekście podniesionego zarzutu przedawnienia, winien ocenić powody spóźnionego zgłoszenia żądania odszkodowania i zadośćuczynienia.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 12 kwietnia 2018 r., sygn. II AKa 124/18, orzekł, że dokonanie pouczenia przewidzianego w art. 6 ustawy lutowej nie stanowi warunku sine qua non rozpoczęcia biegu terminu określonego w art. 8 ust. 2 tej ustawy. Brak jest uzasadnienia dla tezy, że naruszenie art. 6 „wstrzymuje” rozpoczęcie biegu terminu przewidzianego w art. 8 ust. 2, z którego treści wyraźnie wynika, że roczny termin do zgłoszenia żądania odszkodowania i zadośćuczynienia biegnie "od daty uprawomocnienia się" postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia. Nie można też przyjmować, że bieg (i upływ) terminu przewidzianego w art. 8 ust. 2 ustawy lutowej prowadzi do ujemnych skutków procesowych dla osoby, której nie pouczono o terminie dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia, gdyż zgłoszenie takiego żądania po upływie terminu przewidzianego w art. 8 ust. 2 ustawy lutowej, jest skuteczne w sferze prawnoprocesowej, stanowi bowiem rację wszczęcia postępowania i wydania merytorycznego orzeczenia w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia (LEX nr 2514500).

Zawartą w tym wyroku argumentację podziela również tutejszy Sąd Okręgowy. W tym miejscu podkreślić należy, iż również w świetle tego orzeczenia, Sąd, wydając rozstrzygnięcie przy podniesionym zarzucie przedawnienia roszczenia, winien ocenić powody spóźnionego zgłoszenia żądania o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

W ocenie Sądu, powołanie się na poczucie sprawiedliwości i względy słuszności związane z orzeczeniem zadośćuczynienia, nie było zasadne i wystarczające. Utożsamienie bowiem tych pojęć z pojęciem zasad współżycia społecznego, praktycznie wyłączyłoby możliwość podniesienia zarzutu przedawnienia, a co za tym idzie, zawsze nakazywałoby sądowi uwzględniać przedawnione roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie (podobnie: Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8.11.2007 r., IV KK 406/07, LEX nr 346747). Przepisy zawierające terminy przedawnienia tego rodzaju roszczeń byłby zatem „martwe”.

Sąd dokonując oceny czy uwzględnienie zarzutu przedawnienia pozostaje w sprzeczności, czy też w zgodzie z zasadami współżycia społecznego (art. 5 kc), powinien w szczególności wykluczyć, że uchybienie terminowi było wynikiem zaniedbania, niestaranności czy niefrasobliwości, czy też nastąpiło z wyjątkowych przyczyn w istocie uniemożliwiających dochowanie terminu. W orzecznictwie jako przykłady wyjątkowych okoliczności usprawiedliwiających uchybienie terminowi do złożenia wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie wskazuje się: długotrwałą obłożną chorobę, całkowity upadek sił powodujący konieczność zapewnienia opieki osoby trzeciej w sprawach codziennej egzystencji, chorobę psychiczną, ubezwłasnowolnienie, długotrwały pobyt za granicą połączony z niemożnością nawiązania kontaktu z krajem (por. wyrok SA w Łodzi z 21.05.2013 r., II AKa 70/13, LEX nr 1321971; wyrok SA w Gdańsku z 30.08.2012 r., II AKa 261/12, LEX nr 1236117).

Tego typu okoliczności brak było w przedmiotowej sprawie w odniesieniu do sytuacji w jakiej była wnioskodawczyni. W złożonym wniosku nie wykazano, aby w okresie po stwierdzeniu przez Sąd Okręgowy w Siedlcach nieważności wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie doszło do wykluczenia faktycznej bądź prawnej możliwości działania i prowadzenia swoich spraw życiowych przez E. W.. Z kolei jak wynika z zeznań jej syna J. W., wnioskodawczyni w dacie stwierdzenia przez SO w Siedlcach nieważności wyroku z 1946 r. dotyczącego jej ojca, tj. w 2001 roku miała 58 lat i mimo chorób sercowych, wykazywała normalną aktywność zawodową – prowadziła magiel. Dopiero od 2012-2013 roku zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej (k. 80 verte). Brak było także danych, aby wnioskodawczyni w okresie 2001-2021 roku poważnie chorowała, aby zachodziły szczególne, zupełnie wyjątkowe względy, które umożliwiały jej złożenie wniosku o zasądzenie na jej rzecz odszkodowania i zadośćuczynienia. Cała ustawa lutowa (tj. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego) zawiera jedynie 15 artykułów. Przepis art. 1 ust. 1 tej ustawy stanowił podstawę prawną postanowienia Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 12 czerwca 2001 r., sygn. II 2 Ko 38/01/UN i został w nim wyraźnie wskazany. Nic nie stało na przeszkodzie, aby wnioskodawczyni zapoznała się na przestrzeni lat z treścią powyższych norm. Już art. 8 ust. 1 w/w ustawy dotyczył i dotyczy nadal interesującego ją odszkodowania i zadośćuczynienia, ustęp 2 tego przepisu terminu jego dochodzenia. E. W., przez okres ponad 20 lat od daty prawomocności postanowienia SO z dnia 12 czerwca 2001 r., otwierającego jej drogę do złożenia żądania o odszkodowanie i zadośćuczynienie, nie znajdowała się w stanie uniemożliwiającym podjęcie działań ukierunkowanych na zgłoszenie przysługującego jej roszczenia. A przecież to właśnie wnioskodawczyni w 2001 roku osobiście wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nieważności orzeczenia byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie, potrafiła samodzielnie złożyć go do odpowiedniego organu. W końcu brała aktywny udział w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w Siedlcach.

Upływ czasu pozostaje w zgodzie z postulatem pewności prawa i stabilizacji stosunków prawnych i w przekonaniu Sądu może być, oczywiście przy uwzględnieniu okoliczności omówionych powyższej, dość silnym argumentem na rzecz wyłączenia możliwości skutecznego dochodzenia roszczenia w wyniku podniesionego przez prokuratora i przedstawiciela Skarbu Państwa zarzutu przedawnienia.
Przedawnienie jako instrument podstawowy z zakresu gwarancji pewności prawa i bezpieczeństwa stosunków prawnych, winno być ocenione, zważone i w adekwatny sposób uwzględnione także w odniesieniu do roszczeń odszkodowawczych kierowanych przeciwko Skarbowi Państwa. Przepis art. 5 kc ma charakter wyjątkowy i może mieć zastosowanie w przypadku nadużycia prawa przez osobę korzystającą z zarzutu przedawnienia . Nadużycia tego rodzaju po stronie prokuratora i Skarbu Państwa nie stwierdził Sąd Okręgowy. W okresie biegu terminu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego nie istniały zasadnicze, usprawiedliwione przeszkody w zakresie dochodzenia takiego roszczenia przez uprawnioną. Tego rodzaju argumentów zabrakło w złożonym wniosku i tego rodzaju argumentów nie podano na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku.

Jednocześnie należy podnieść, że znane jest Sądowi orzekającemu w niniejszej sprawie postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 maja 1996 r., II AKz 237/96, w którym orzeczono, iż wtedy, gdy zgłoszenie żądania odszkodowania i zadośćuczynienia po upływie terminu określonego w art. 8 ust. 2 ustawy lutowej wywołane jest niespełnieniem obowiązku przewidzianego w art. 6 tej ustawy, to podniesienie zarzutu przedawnienia byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a więc nieskuteczne (OSAB 1996, nr 2, poz. 28, LEX). Jednak wyrażona w nim teza, w przekonaniu Sądu, nie przystawała do realiów obecnie rozpoznawanej sprawy i jej bezkrytyczne powielenie nie było możliwe. W orzeczeniu powyższym rozważano sytuację, w której Sąd Wojewódzki w ogóle nie interesował się przyczynami, dla których żądanie przez uprawnione podmioty zostało złożone z przekroczeniem terminu, o jakim mowa w art. 8 ust. 2 ustawy lutowej, nie przesłuchał na tę okoliczność wnioskodawców, a po wysłuchaniu prokuratora, podnoszącego zarzut przedawnienia w tym postępowaniu - żądanie wnioskodawców oddalił. Ponadto, między omówionym w powyższym postanowieniu sygn. II AKz 237/96 wydaniem orzeczenia o unieważnieniu wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego z 1946 r. przez Sąd Wojewódzki w 1993 roku (wnioskodawcą był sam represjonowany), a dochodzeniem przez spadkobierców represjonowanego odszkodowania po jego śmierci w 1995 r. upłynął okres 2 lat, a nie 20 lat. Przy rozważeniu przez tut. Sąd, przyczyn spóźnionego zgłoszenia przez E. W. żądania orzeczenia odszkodowania i zadośćuczynienia, mieliśmy jednak do czynienia z zupełnie innym stanem faktycznym.

Kierując się przedstawionymi wyżej racjami, Sąd Okręgowy w Siedlcach oddalił wniosek o zadośćuczynienie i odszkodowanie wynikłe z wydania i wykonania wobec W. R. wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie sygn. akt Sr. 1578/47 z dnia 27 grudnia 1946r., którego nieważność została stwierdzona postanowieniem Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 12 czerwca 2001r. w sprawie II 2 Ko 38/01/UN, z uwagi na zasadne podniesienie zarzutu przedawnienia przez uprawnione podmioty.

Inne

3.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

---------------------------------------------------------

---------------------------------------------

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

--------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------

Inne

3.

Wniosek oddalono w całości.

Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

-----------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

PODPIS