Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Siedlcach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 maja 2022r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Jerzy Zalasiński

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Wąsak

po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2022 r. w Siedlcach

na rozprawie

sprawy z powództwa Urzędu Gminy C.

przeciwko K. M.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego K. M.

od wyroku Sądu Rejonowego w Siedlcach IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 27 października 2021r. sygn. akt IV P 195/20

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od K. M. na rzecz Urzędu Gminy C. 1350 (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sygn. akt: IV Pa 65/21 UZASADNIENIE

Wyrokiem z 27 października 2021r. Sąd Rejonowy w Siedlcach zasądził od pozwanego K. M. na rzecz powoda Urzędu Gminy C. kwotę 33 772,59 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 2 lipca 2020r. do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo. Ponadto zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4 401 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 2 700 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Rozstrzygnięcie to było wynikiem następujących ustaleń i wniosków Sądu Rejonowego:

W pozwie wniesionym w dniu 27 sierpnia 2020r. Urząd Gminy C. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego K. M. 34.012,59 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 2 lipca 2020r. do dnia zapłaty tytułem roszczenia zwrotnego oraz zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że dochodzona kwota wynika z konieczności wykonania przez Urząd Gminy C. prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Siedlcach z 6 listopada 2019r. wobec pracownika urzędu J. Ż.. Sąd ten zasądził bowiem na jej rzecz od powoda zadośćuczynienie za naruszenie przez pozwanego, jako ówczesnego pracodawcę J. Ż., jej dóbr osobistych poprzez wielokrotne odnoszenie się do niej przez K. M. w sposób wulgarny, obraźliwy, krzycząc na nią, bezpodstawnie krytykując. Powód wskazał, że ma w ten sytuacji roszczenie zwrotne wobec pozwanego, gdyż za jego niezgodne z prawem zachowania wobec J. Ż. musiał wypłacić jej zasądzone w sprawie IV P 139/17 przez Sąd Rejonowy w Siedlcach świadczenia. Swoje żądanie powód oparł na art.441 § 3 kc.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Pozwany zakwestionował istnienie legitymacji procesowej biernej do występowania w sprawie w charakterze pozwanego. Wskazał, że za mobbing wobec pracownika odpowiada wyłącznie pracodawca, który powinien mu przeciwdziałać. Pracodawcą wójta jest zaś urząd gminy.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że K. M. w okresie od grudnia 2010r. do listopada 2018r. był Wójtem Gminy C.. Pracownikiem Urzędu Gminy C. była w tym czasie J. Ż., zatrudniona na stanowisku inspektora ds. inwestycji, gospodarki przestrzennej i drogownictwa, na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy . K. M. od 2011r. zaczął dopuszczać się wobec J. Ż. takich zachowań, jak: unikanie z nią kontaktu, ignorowanie jej, nie wpuszczanie do swojego pokoju w celu omówienia spraw służbowych, wielokrotne bez wyjaśnienia odsyłanie z dokumentami, ostentacyjne przekreślanie sporządzonych przez nią dokumentów, darcie ich, krytykowanie cokolwiek by nie zrobiła, krzyczenie na nią, zarzucanie jej, że mimo wieloletniej pracy nic nie potrafi, sugerowanie jej, że jest chora, głupia, nienormalna i żeby się leczyła, zachęcanie do złożenia wypowiedzenia umowy o pracę, grożenie zwolnieniem z pracy. Mówił do niej na „ty”, chociaż nie wyrażała na to zgody. Używał wobec niej wulgarnych inwektyw. Tego rodzaju sytuacje zdarzały się również w obecności innych pracowników urzędu, w tym na organizowanych dla kadry urzędniczej spotkaniach oraz w obecności interesantów. Sytuacja w pracy stawała się dla powódki coraz trudniejsza do zniesienia, zachowania wójta gminy doprowadzały ją do płaczu, uniemożliwiały skupienie się na obowiązkach i utrudniały ich właściwe wykonywanie. Skłoniło to powódkę do podjęcia leczenia psychiatrycznego.

Wyrokiem z 6 listopada 2019r. w sprawie IV P 139/17 Sąd Rejonowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych m. in. zasądził od Urzędu Gminy C. na rzecz J. Ż. kwotę 25 000 złotych tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 29 maja 2017r. do dnia zapłaty oraz kwotę 1 350 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Ponadto nakazał ściągnąć od Urzędu Gminy C. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Siedlcach kwotę 1 250 złotych tytułem opłaty od pozwu, od uiszczenia której powódka była zwolniona z mocy ustawy oraz kwotę 1 617,21 złotych tytułem kosztów sądowych. Wyrok stał się prawomocny z dniem 24 marca 2020r. Urząd Gminy C. uiścił wszystkie należności zasądzone na rzecz J. Ż., jak i zasądzone od niego na rzecz Skarbu Państwa.

W przedstawionym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stwierdził, że powództwo Urzędu Gminy C. miało uzasadnione podstawy i podlegało uwzględnieniu niemal w całości. Wskazał, że zgodnie z art.23 kc, dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Z tego względu ochrona wynikająca z art.24 kc jest ochroną cywilnoprawną także wtedy, gdy korzysta z niej pracownik w związku z naruszeniem jego dóbr osobistych przez pracodawcę lub szerzej w związku z takim naruszeniem tych dóbr, za które odpowiada pracodawca. Art.11 ¹ kp nakłada na pracodawcę obowiązek szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika. W razie naruszenia dobra osobistego pracownika przez pracodawcę (osobę, za którą pracodawca odpowiada) pracownik może, między innymi żądać zadośćuczynienia pieniężnego na zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym (art.24 §1 zd. 3 kc), na podstawie art.448 kc w związku z art.300 kp. Sąd Rejonowy podkreślił, że w razie wyrządzenia szkody osobie trzeciej wskutek osobistego działania pracodawcy (np. art.416 kc), który przyczynił się do naruszenia przez swojego pracownika określonego dobra tej osoby, pracodawca, który naprawił szkodę, będzie miał do tego pracownika roszczenie zwrotne na podstawie art.441 §2 kc. Jeśli w konsekwencji naruszenia dóbr osobistych pracownika pracodawca naprawi mu szkodę wyrządzoną umyślnie przez swego pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych, ma z mocy art.441 §3 kc w związku z art.300 kp nieograniczone art.120 §2 kp zwrotne roszczenie do sprawcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 28 lutego 2014r., III APa 2/14, Lex nr 1448508). W myśl art.8 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2019r. poz. 1282 t. j.) pracodawcą wójta jest urząd gminy. W myśl art.33 ust.1 i 3 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2021r. poz. 1372) wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy, którego jest kierownikiem. Wójt wykonuje czynności z zakresu prawa pracy wobec pracowników urzędu (art.7 ustawy z dnia 21 listopada 2008r. o pracownikach samorządowych).

Sąd pierwszej instancji wskazał, że pozwany K. M. był od 2010r., jako Wójt Gminy C., pracodawcą J. Ż., będącej wówczas pracownikiem Urzędu Gminy C.. W tym okresie, jak ustalono w sprawie IV P 139/17 Sądu Rejonowego w Siedlcach, dopuścił się wielokrotnego naruszenia dóbr osobistych J. Ż.. Jego działania były długotrwałe i podejmowane umyślnie. Rażąco odbiegały od norm zachowania się wobec innego człowieka. Jako pracodawca miał obowiązek zapobiegać takim zachowaniom innych swoich pracowników, a sam się ich dopuszczał i nie baczył na zwracaną przez świadków tych sytuacji uwagę o niestosowności takich zachowań. Zdaniem Sąu Rejonowego powinien się liczyć z tym, że J. Ż. wystąpi więc do sądu o ochronę jej dóbr osobistych. Z uwagi na to, że pozwany był kierownikiem jednostki, ograniczone były możliwości wpływania na jego zachowania przez współpracowników. Pozwany nie stawiał się na rozprawach w sprawie IV P 139/17. Nie był zainteresowany procesem wytoczonym przez J. Ż. Urzędowi Gminy C., chociaż był o nim zawiadomiony na wniosek Urzędu Gminy C. także na podstawie art.84 kpc. Właściwie nie wszedł w tamtej sprawie w polemikę ze stroną powodową. W sprawie tej zapadł prawomocny wyrok zasądzający na rzecz pracownika świadczenie pieniężne jako zadośćuczynienie za krzywdę doznaną naruszeniem dóbr osobistych przez pozwanego. Urząd Gminy C. wyrok wykonał i wypłacił J. Ż. wynikające z niego należności, a na rzecz Skarbu Państwa - należności z tytułu kosztów sądowych. W tej sytuacji, Sąd pierwszej instancji przyjął, że Urząd Gminy C. na podstawie art. 441 § 3 kc w związku z art. 300 kp ma prawo domagania się zwrotu tych należności bezpośrednio od sprawcy naruszeń dóbr osobistych J. Ż., czyli K. M.. Sąd Rejonowy nie dał wiary zeznaniom pozwanego, w których zaprzeczał, aby dopuszczał się wspomnianych zachowań wobec J. Ż.. Jego zeznania były w tym zakresie sprzeczne z wiarygodną i spójną relacją na ten temat świadków oraz dokumentami zebranymi w sprawie. Sąd pierwszej instancji ocenił jako bezpodstawne wnioski dowodowe pozwanego kierujące uwagę sądu na kwestie wewnętrznych regulacji antymobbingowych obowiązujących u powoda i ich nieświadomość po stronie pozwanego. Wyrokiem z 6 listopada 2019r. Sąd Rejonowy w Siedlcach zasądził bowiem na rzecz J. Ż. zadośćuczynienie nie z tytułu mobbingu, ale z tytułu naruszenia przez pracodawcę dóbr osobistych pracownika. W świetle powyższych rozważań zgłoszone roszczenie zapłaty Sąd pierwszej instancji uznał za zasadne niemal w całości. Sąd Rejonowy oddalił powództwo jedynie co do kwoty 240 złotych tytułem niesprecyzowanych dodatkowych kosztów zastępstwa procesowego (pkt 7 uzasadnienia pozwu). W ocenie Sądu Rejonowego powód nie wykazał potrzeby i podstawy pokrycia takich kosztów J. Ż.. Odsetki ustawowe za opóźnienie Sąd zasądził na podstawie art.481 §1 kc w zw. z art.300 kp od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu wezwania do zapłaty do dnia zapłaty. O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o art.98 §1, 1 ¹ i 3 kpc oraz §9 ust.1 pkt 2 w zw. z §2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804 ze zm.). Oprócz kosztów zastępstwa procesowego, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na rzecz powoda zasądzono od pozwanego także kwotę uiszczonej w sprawie opłaty od pozwu.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany K. M., reprezentowany przez pełnomocnika, zaskarżając go w całości i zarzucając temu wyrokowi:

1.  naruszenie art.94 ³ kp przez błędne zastosowanie i uznanie, że wnioski dowodowe pozwanego w przedmiocie kwestii wewnętrznych regulacji antymobbingowych były bezprzedmiotowe, bowiem Sąd Rejonowym wyrokiem z 6 listopada 2019r. zasądził na rzecz J. Ż. zadośćuczynienie nie z tytułu mobbingu, ale z tytułu naruszenia przez pracodawcę dóbr osobistych pracownika, pomijając przy tym, iż J. Ż. w pozwie wniosła o zasądzenie zadośćuczynienia z tytułu mobbingu, a zatem istotnym w niniejszej sprawie oraz w świetle orzecznictwa było, kto był odpowiedzialny za regulacje dotyczące prawa pracy,

2.  naruszenie art.64 §1 ¹ kpc poprzez brak postanowienia o odrzuceniu pozwu, w sytuacji gdy Urząd Gminy C. nie posiada zdolności prawnej, a co za tym idzie zdolności sądowej, gdyż jest on jedynie jednostką pomocniczą gminy, natomiast zdolność sądową posiada Gmina C.,

3.  naruszenie art.233 §1 kpc przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i uznanie, że materiał dowodowy zebrany w sprawie uzasadnia uwzględnienie powództwa, w sytuacji gdy:

a)  Sąd pominął fakt, iż strona powodowa w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w sprawie IV P 139/17 z powództwa J. Ż. nie dochowała należytej staranności, bowiem złożyła zasadną apelację dotkniętą brakami formalnymi, które nie zostały w terminie uzupełnione, co skutkowało wadliwym przyjęciem, że zasadnym jest zadośćuczynienie za mobbing, a co za tym idzie regres w stosunku do pozwanego w niniejszym postępowaniu,

b)  oddalenie wniosków dowodowych strony pozwanej o zobowiązanie powoda do przedłożenia zakresu czynności J. Ż. i K. K. za okres od 2011r. do 2016r. oraz złożenie schematu organizacyjnego pracowników za okres od 2011r. do 2016r. na okoliczność ustalenia osoby odpowiedzialnej za przestrzeganie procedur z zakresu prawa pracy, ustalenia bezpośredniego przełożonego J. Ż., braku odpowiedzialności pozwanego za wprowadzone procedury antymobbingowe, pomijając przy tym, iż powódka J. Ż. wniosła pozew o zadośćuczynienie z tytułu mobbingu, a złożone wnioski dowodowe były niezbędne w przedmiotowym postępowaniu celem ustalenia, czy strona powodowa prawidłowo przeciwdziała wystąpienia mobbingowi, a także wykazania, że pozwany pomimo pełnionej funkcji (wójta) nie był zobligowany do wdrażania procedury, gdyż faktycznie to nie pozwany zajmował się czynnościami z zakresu prawa pracy.

Wskazując na powyższe powód wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanego od powoda kosztów postępowania przed Sądem drugiej instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych. Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiajac temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację Urząd Gminy C. wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie na jego rzecz od pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przypisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego K. M. jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Sąd Okręgowy w całości podziela ustalenia i ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. Logicznie uzasadnił swoje stanowisko. Sąd Okręgowy w całej rozciągłości podziela zarówno ustalenia faktyczne, jak i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji, zatem nie zachodzi konieczność ich powtarzania. Odnosząc się do zarzutów apelacji podnieść należy, że w żaden sposób nie podważają one prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji. Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe w sposób prawidłowy, a zgromadzony materiał dowodowy ocenił z uwzględnieniem kryteriów określonych w art.233 §1 kpc. Zarzut naruszenia art.233 §1 kpc, tj. nierozważenie w sposób wszechstronny zebranego w sprawie materiału dowodowego uznać należy za chybiony. Skuteczna obrona stanowiska skarżącego pozwanego wymagałaby wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego oraz brak jest wszechstronnej oceny wszystkich istotnych dowodów (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1998 r. II UKN 151/98 – OSNAPiUS 1999/15/492; z 4 lutego 1999r. II UKN 459/98 – OSNAPiUS 2000/6/252; z 5 stycznia 1999 r. II UKN 76/99 – OSNAPiUS 2000/19/732). Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona przez Sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok SN z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00 LEX nr 56906). Zdaniem Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy należycie wyjaśnił sprawę, a przeprowadzona ocena dowodów jest prawidłowa i odpowiada powyższym kryteriom. Apelacja nie wykazuje uchybień w rozumowaniu Sądu Rejonowego, które podważałyby prawidłowość dokonanej oceny.

W apelacji pozwanego przedstawione zostały zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego. W tym miejscu należy zauważyć, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez sąd pierwszej instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z 26 marca 1997r., II CKN 60/97 – OSNC 1997, z. 9, poz. 128). Rozpoznając apelację strony pozwanej Sąd Okręgowy nie dopatrzył się naruszenia przez Sąd pierwszej instancji prawa materialnego. Sąd Rejonowy w rozpoznawanej sprawie słusznie stwierdził, że Urząd Gminy C. ma prawo do roszczenia zwrotnego od pozwanego. Okoliczność, że pozwany jako Wójt Gminy C. i pracodawca J. Ż. dopuścił się wielokrotnego naruszania dóbr osobistych J. Ż. nie budziła wątpliwości i nie była w niniejszej sprawie przedmiotem sporu pomiędzy stronami. Powyższe ustalenia wynikały jednoznacznie z prawomocnego wyroku wydanego w dniu 6 listopada 2019r. przez Sąd Rejonowy w Siedlcach w sprawie o sygn. IV P 139/17 i wiązały w tym zakresie Sąd. W sprawie tej Sąd Rejonowy w Siedlcach zasądził na rzecz J. Ż. świadczenie pieniężne jako zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych przez pozwanego. Urząd Gminy C. w/w wyrok wykonał i wypłacił wynikające z niego należności, dlatego może domagać się zwrotu należności bezpośrednio od sprawcy naruszeń dóbr osobistych J. Ż., czyli K. M. na podstawie art. 441 § 3 kc w związku z art. 300 kp.

Podniesione przez apelującego zarzuty naruszenia prawa procesowego polegające na błędnym uznaniu za bezprzedmiotowe wniosków dowodowych pozwanego w przedmiocie kwestii wewnętrznych regulacji antymobbingowych obowiązujących u powoda i ich nieświadomość po stronie pozwanego należy uznać za chybione. Jak już wcześniej wskazano, w sprawie IV P 139/17 Sąd Rejonowy w Siedlcach zasądził na rzecz J. Ż. zadośćuczynienie z tytułu naruszenia przez pracodawcę dóbr osobistych, nie zaś z tytułu mobbingu. W ocenie Sądu Okręgowego, dowody te nie wniosłyby nic do sprawy. Podkreślić trzeba, że nawet gdyby przyjąć, że w Urzędzie Gminy w C. wówczas była inna osoba odpowiedzialna za przestrzeganie procedur z zakresu prawa pracy, to i tak K. M. jako wójt odpowiada za wprowadzenie zasad antymobbingowych. Sąd Okręgowy podziela wykładnię dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z 2 lutego 2011r. w sprawie o sygn. II PK 189/10, zgodnie z którą obowiązek pracodawcy szanowania dóbr osobistych pracownika obejmuje także zapobieganie i przeciwdziałanie naruszeniu tych dóbr przez innych, podległych mu pracowników. Z tego względu tolerowanie takich naruszeń stanowi przyczynienie się pracodawcy do wynikającej z nich szkody uzasadniające jego własną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy jego organu na podstawie art.416 kc (wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2011r., II PK 189/10, Lex nr 811844).

Podsumowując, zdaniem Sądu Okręgowego, apelacja pozwanego stanowi jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami Sądu Rejonowego, która nie może doprowadzić do oczekiwanego rezultatu w postaci zmiany zaskarżonego wyroku.

W konsekwencji dokonania prawidłowych ustaleń Sąd pierwszej instancji dokonał trafnej oceny prawnej roszczenia powoda, które zasadnie uwzględnił niemal w całości. Zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego okazały się chybione.

Z tych względów Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art.385 kpc.

O kosztach procesu za drugą instancję Sąd orzekł na podstawie art.98 § 1 i 3 kpc w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 9 ust. 1 pkt 2 i §2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018r. poz.265).